Na czym polega romski koloryt Zawiercia?

Co oznacza bycie Cyganem? W dużym skrócie, to patrzenie na piękno nie oczyma, lecz duszą. Około 90 Romów zamieszkuje Zawiercie. Kim oni są? Jak żyją? 

Celem tekstu jest przybliżenie i “odczarowanie” społeczności romskiej. Zwraca on uwagę na wybrane aspekty związane z historią, kulturą i obecnością Romów w Zawierciu. 

Zacznijmy od terminologii. Społeczność romska nazywa jest w przenośni Cyganami, czyli osobami prowadzącymi wędrowny i beztroski styl życia, czy jest to stygmatyzowanie inności? Lud koczowniczy pochodzący z Indii, w stereotypowej opinii jest demonizowany… łączony z kłamstwem i oszustwem. Jest jednak czymś znacznie więcej. 

W naszej naturze przyjęło się niestety, że do nieznanego podchodzimy z rezerwą i dystansem. O ile cieszy, że odmienne kulturowo grupy istnieją w Zawierciu, to…  Akurat społeczność romska wzbudza podejrzenia, których nie udało się zupełnie wyjaśnić i odsunąć w ostatnich dziesięcioleciach. Gwarna, kolorowa i wyróżniają się ubiorem grupa jest po prostu inna i czuję tylko ograniczoną potrzebę integracji. 

Czy Romowie są bogobojni? Tak, najczęściej przyjmują religię z otoczenia, w którym zamieszkują. Jednak… Romowie Polscy (czyli także zawierciańscy) są w dużej mierze wiernymi Kościoła Katolickiego. Podobnie do Polaków obchodzą kościelne święta, ale… przeżywają je mocniej. Mają pełen szacunku i refleksji stosunek do wiary.

Określenie stanu liczbowego Romów zamieszkujących gminę Zawiercie jest trudne, być może nawet niemożliwe. Społeczność romska jest grupa o bardzo zmiennym składzie, co związane jest z dużą migracją jej członków. Wiele Romów wraz ze swoimi rodzinami opuszcza Zawiercie, a w ich miejsce zajmują nowoprzybyli Romowie, którzy różnią się od swoich poprzedników umiejętnościami i zachowaniem od poprzedników. 

Ostatnie analizy społeczności romskiej przeprowadzane przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zawierciu, w 2017 roku wskazywały na to, że w naszym mieście mieszkają 94 osoby. Obecnie wsparciem MOPS objętych jest łącznie 17 rodzin, w których pozostają 54 osoby – Monika Polak-Pałęga, Wydział Komunikacji Społecznej UM Zawiercie. 

W Zawierciu od ponad czterdziestu lat mieszka (z niewielkimi rotacjami) grupa kilkudziesięciu Romów. Chociaż na dzień dzisiejszy populacja Romów stanowi mniej niż 0,2 proc. Ogółu mieszkańców miasta – to są oni zauważalni. Być może powodem tego są ich tradycje, odmienne stroje, a może rozmowy w języku romskim – “Zawierciańscy Romowie wczoraj i dziś”. 

Intencją Gminy Zawiercie jest dbanie o potrzeby swoich mieszkańców, dotyczy to również osób pochodzenia romskiego. Przodkowie Romów zamieszkiwali Półwysep Indyjski, skąd około IX-X wieku rozpoczęli wędrówkę ku zachodowi. Powody podjęcia tej decyzji nie są znane, natomiast przypuszcza się, że Romowie wywodzili się z kasty wojowników – “Zawierciańscy Romowie wczoraj I dziś”. 

Oczywiście, świat pędzi do przodu i nawet pozostające wierne tradycji grupy muszą się zmieniać. Poświęćmy jednak trochę miejsca niektórym zwyczajom oraz profesjom.  

Najczęściej wybierane tradycyjne zawody i umiejętności zarobkowe Romów dzieli się na cztery grupy: 

• Rzemiosło 
• Handel 
• Wykonywanie muzyki, śpiewu, tańca 
• Wróżbiarstwo

Tradycyjny strój kobiecy to długa szeroka spódnica, chusta w kwiaty, duża ilość ozdób i błyskotek, bransolet i kolczyków. Ozdoby mogą być ze złota, srebra, miedziane, z kolorowych szkiełek i różnych metali.

Kobiety romskie nie zakładają spodni, bluzek z dużymi dekoltami lub odkrytymi plecami, nie noszą krótkich spódnic. Noszą długie włosy, upięte w kok lub zaplecione w warkocz. Zawierciańskie Romki może nie zawsze noszą spódnice czy chusty w kwiaty, ale są to na pewno długie spódnice i nigdy nie są to spodnie (wyjątek stanowią dziewczynki) 

Tradycyjny strój Cygana to szerokie spodnie i szeroka koszula, nakrycie głowy to kapelusz lub czapka – “Zawierciańscy Romowie wczoraj i dziś”.

W historii powiatu zawierciańskiego łatwo można znaleźć mroczne karty prześladowania Romów. Miały one miejsce podczas II wojny światowej, kiedy poza Żydami prześladowano i eksterminowano również Romów. Podczas działań gestapo ponad 40 Romów, w tym 27 dzieci straciło życie.

Na terenie obecnego powiatu zawierciańskiego, w lipcu 1942 r. funkcjonariusze gestapo z placówki w Miechowie oraz oddział żandarmerii (tzw. Motzug) stacjonujący na zamku w Pilicy, dokonał akcji przeciwko ludności cygańskiej, koczującej w tzw. Czarnym Lesie. Ujętych Cyganów rozstrzelano nad wykopanym uprzednio grobem – „Zawierciańscy Romowie wczoraj i dziś”.

Romowie stanowili stanowią część Zawiercia, w związku z czym byli objęci programami pomocy materialnej i niematerialnej. Wspierały one rozwój kompetencji, ofiarowały pomoc materialną i rozwijały życie kulturalne. 

Programy na rzecz społeczności romskiej realizowane były przez MPOPS do 2017 roku z dwuletnią przerwą w latach 2014-2015.

W początkowym etapie realizacji programu uruchomiono świetlicę romską oraz świetlice dla dzieci romskich w Szkole Podstawowej nr 8, wyłaniano oraz wzmacniano liderów społeczności, którzy stanowili łącznik pomiędzy społecznością romską a instytucjami. Realizowano warsztaty umiejętności społecznych, remonty lokali mieszkalnych, również cyklicznie organizowano badania profilaktyczne.

Tego rodzaju działania przełożyły się na poprawę społecznego funkcjonowania tej grupy, poprawiły się też warunki mieszkaniowe wybranych rodzin romskich. Dodatkowo wzrósł odsetek uczących się dzieci z rodzin pochodzenia romskiego, a to przełożyło się na zmniejszenie skali analfabetyzmu wśród przedstawicieli tej grupy.

W latach 2016 i 2017 realizacja programu miała na celu umożliwienie najaktywniejszym przedstawicielom tej społeczności zdobywanie nowych umiejętności zawodowych oraz poszerzenie doświadczenia zawodowego. Każdego roku na staż zawodowy były kierowane 4 osoby – Monika Polak-Pałęga, Wydział Komunikacji Społecznej UM Zawiercie. 

Warto dodać, że na stronie internetowej Starostwa Powiatowego w Zawierciu znajduje się informacja o zarejestrowanym romskim stowarzyszeniu: STOWARZYSZENIE ROMÓW POWIATU ZAWIERCIE „JAME ROMA – MY CYGANIE”, które ma siedzibę przy ul. Racławickiej 2 w Łazach. Prezesem jest Marek Lewandowski. 

Postanowiliśmy sprawdzić, czy opublikowane dane są aktualne. Prawdopodobnie Stowarzyszenie jest aktywne, ale jego numeru telefonu nie udało się uzyskać. 

Niestety nie dysponujemy numerem telefonu organizacji – jest to Stowarzyszenie zarejestrowane w KRS.

Posiadamy jednak adres e-mail, być może jest nadal aktywny: caruzocaruzo@gmail.com Czy samo Stowarzyszenie jest aktywne? Prawdopodobnie tak, ponieważ nadal figuruje w KRS.

Organizacje pozarządowe – zgodnie z obowiązującymi przepisami – nie mają obowiązku przedstawiania nam sprawozdań ze swojej działalności – Iwona Kuźniak, Naczelnik Wydziału Promocji Powiatu i Współpracy z NGO Starostwo Powiatowe w Zawierciu 

Krzysztof A. Kluza