Udział Baonu Zawiercie w kampanii wrześniowej

W latach 30. XX w. na terenie Zawiercia stacjonowały rezerwowe siły zbrojne. Zostały zebrane w formacje zwaną: Batalion Obrony Narodowej „Zawiercie”. Jednostka działa w latach 1937-1939. Jaki był jej los we wrześniu 1939 roku?

Batalion Obrony Narodowej „Zawiercie”,  zwany po prostu Baonem Zawiercie, został sformatowany w 1937 r. Wtedy na terenie kraju powstawały tzw. specjalne oddziały obrony narodowej. Nabór do niego prowadzono wśród nadkontyngentu poborowych, ochotników przedpoborowych i rezerwistów. W założeniu miały to być jednostki rezerwowe zebrane w batalion i działające na terenie jednego lub wielu powiatów. W 1937 r. dowódcą batalionu został mjr Rudolf Geyer. Jednostką administracyjną był 11 Pułk Piechoty w Tarnowskich Górach.

Miejscem postoju Baon Zawiercie leżało przy ulicy Wroniej 22 w Zawierciu. Dokładnie było to miejsce między ulicami Wronią, Podleśną i Pszczelą. Wcześniej  budynki w tym miejscu były zajmowane przez Polski Monopol Spirytusowy. Natomiast później działała tam hurtowania artykułów spożywczych. Za szkolenie żołnierzy odpowiedzialny był major Meresh, Komendant Powiatowy Komendy Uzupełnień w Zawierciu.

W latach 1937-1939, czyli przed powszechną mobilizacją batalion Zawiercie, wchodził w skład Górnośląskiej Brygady Obrony Narodowej. Początkowo składał się z takich kompani, jak: „Olkusz: i „Zawiercie”. Zmiany organizacyjne przyszły latam 1939 r. Wtedy kompania „Olkusz” została wydzielona z BAON Zawiercie, a w niejako w jej miejsce utworzono kompanię „Łazy”. 

W sierpniu 1939 r. Baon „Zawiercie” jako pierwsza jednostka wojskowa weszła w skład utworzonego 201 Rezerwowego Pułku Piechoty. Batalion z Zawiercia składał się wtedy z kompanii piechoty: „Łazy”, „Siewierz” i „Zawiercie”. Pułkiem dowodził ppłk Władysław Adamczyk, formacja kontynuowała walkę w ramach 55 Dywizji Piechoty. Jak podaje Jerzy Abramski:

Batalion prawdopodobnie miał 26 oficerów i 658 podoficerów i szeregowych, wyposażony był w 12 ciężkich karabinów maszynowych, 2 moździerze, 2 działa przeciwpancerne, po 2 karabiny przeciwpancerne na kompanię, radiostację, pluton łączności, lekarza i tabor – czytamy w „Zawiercie Studium Monograficzne”.

Zadaniem postawionym przed 55 Dywizją Piechoty – czyli takę przed Baonem „Zawiercie” była ochrona tyłów, podczas odwrotu Armii „Kraków”. 

Jeszcze przed 1 września Baon „Zawiercie” wzmocnił załogę w pobliżu lasku Wyry obok Mikołowa. Niemniej nie powstrzymano niemieckiego uderzenia, które miało miejsce w tym miejscu. Doszło do trudnych walk, w których wyniku śmierć poniósł kapitan Jan Sczepaniak, dowódca kompanii „Zawiercie”. Z kolei dowódcy kompanii „Łazy” – kpt. Kałuziński i „Siewierz” – kpt. Szyszkowski zostali ranni. 

Jednostka odczuła szkody wojenne, które spowodowały trzy dni walki. Dotkniętych nimi zostało 70 żołnierzy (27 zginęło, a 43 zostało rannych).

Następne dni przyniosły kolejne straty. Doprowadziło to do posiadania 8 września oddziałów w sile: dwóch kompani i plutonu ckm. Następnie, 11 września w pobliżu Osiek, ciężko ranny w głowę został major Rudolf Geyer, dowódca Baonu „Zawiercie”. Wtedy jeszcze nie zginął. Został zamordowany w 1940 r. w Charkowie przez NKWD. Do Rosji trafił po wkroczeniu Armii Czerwonej.

Był to właściwie koniec Baonu Zawiercie. Z powodu niezdolności do sprawnego dowodzenie oddziałem, nowym dowódcą został kpt. Tadeusz Bojanowski. Jednak już kolejnego dnia poległ pod Baranowem. Na dowódcę wybrano wtedy kpt. Antoniego Bułkę, jednak dostał się do niemieckiej niewoli w kolejnych walkach. 

Do ostatniej walki oddziału doszło pod Tomaszowem Lubelskim. Batalion z Zawiercia został połączony z batalionem z Sosnowca. W ten sposób, 19 września, dysponowano siłami w liczbie ok. 100 żołnierzy. Dodajmy, że siły wojskowe z Zawiercia w tym czasie występowały w liczbie jednego plutonu. Skutkiem walk pod Tomaszowem Lubelskim było ostateczne rozproszenie rezerw 55 dywizji piechoty. 

fot. http://obronanarodowa1939.pl/bataliony-on/batalion-on-zawiercie.html

na podst. Abramski J., „Zawiercie Studium Monograficzne”, Zawiercie 1994; „Monografia gminy Łazy do 1967 roku”, 2017

Krzysztof A. Kluza