Kultura fizyczna jest zawsze w modzie

Sport to zdrowie, a może… to tylko pretekst! Czy ćwiczenia fizyczne były dawnym paramilitarnym szkoleniem? Jakie były dzieje Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół” w Zawierciu? 

Lata międzywojenne z pewnością nie były nudne, ciekawie było również w Zawierciu. Zanim zaczniemy, rozwiejmy wątpliwości, a jeśli trzeba to pokłóćmy się. Postawiliśmy śmiałą tezę, która jednak nie jest krzywdzącą i wydumana. Czy jest jednak prawdziwa? Nie z takich pobudek powstawało TG “Sokół”, chociaż istnieją pewne tropy… 

Nie możemy zapomnieć, kim jesteśmy, ani tego, co robimy. Postać Eugeniusza Januszewskiego może wzbudzić pewne zaciekawienie. Jak czytamy w „Zawiercie Studium Monograficzne” Jerzego Abramskiego, był on prezesem organizacji Sokół – nie jest jednak zupełnie pewne, czy autor odnosi się do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Natomiast ważne, co w niej robił. Były legionista brał udział w działaniach prowadzonych podczas I wojny światowej przez Narodowy Związek Robotniczy.

Narodowy Związek Robotniczy organizował działalność agitacyjno-werbunkową w ramach Polskiej Organizacji Narodowej do Legionów. Konkretne rezultaty były nikłe. W Zawierciu zwerbowano do Legionów 38 osób – czytamy na temat werbunku do Legionów w Zawierciu w J. Abramski “Zawiercie Studium Monograficzne”. 

Na początku XX wieku patriotyczne wychowanie szło w parze z dbaniem o sprawność ciała i ducha. Łatwo to zrozumieć, czasy były niepewne, a polski rekrut co rusz mógł być potrzebny. W zależności od potrzeb, wykorzystywany do walki w Legionach lub wcielany do armii Cesarstwa Niemieckiego. Tak przynajmniej było w momencie powstania Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół” w Zawierciu. 

Nie chcemy w żaden sposób marginalizować działań Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół” w Zawierciu, ani też ich ograniczać, tak naprawdę prowadziło ono działalność na wielu polach. Mimo że nazwa nawiązuje do ćwiczeń fizycznych i na niech się skupiano, to zarazem dbano o wychowanie kulturalne i patriotyczne. Przede wszystkim stawiano jednak na ćwiczenia fizyczne i sport, za ich sprawą młodzież miała być gotowa, aby walczyć o niepodległość Polski.  

Zawierciańskie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół” należało do jednych z pierwszych w Zagłębiu Dąbrowskim, zostało założone w 1905 r. Zwróćmy uwagę, że był to rok rewolucji przeciwko absolutyzmowi carskiemu w Rosji, w jej następstwie utworzono rosyjski parlament – Dumę Państwową – zezwolono na działalność partii politycznej i stowarzyszeń.  

To nie trwało długo. Kolejnego roku – 1906 – car zdelegalizował działalność TG “Sokół” w Królestwie Polskim. Towarzystwo musiało działać w konspiracji do wybuchu I wojny światowej, wtedy została ujawniona, a część jej członków wstąpiła do Legionów. Szkoda, gdyż w 1906 r. S. Huldczyński udostępnił park do ćwiczeń dla TG “Sokół”. 

Obecność i działania TG “Sokół” w Zawierciu nigdy nie były tajemnicą, może poza okresem konspiracyjnych działań, ale nie są czymś oczywistym. Dlatego szczególnie wyróżnić należy Zdzisława Kluźniaka, regionalistę i historyka, należy on do porębskiego Klubu Pasjonatów Historii Lokalnej oraz jest autorem m.in. tekstów do “Zawiercianina” opisującego historię zawierciańskiego “Sokoła”. 

Członkowie najstarszego polskiego towarzystwa gimnastycznego “Sokół”, a dokładniej zawierciańskiego jego gniazda zbudowali pierwsze boisko sportowe obok Domu Ludowego w Zawierciu.  

Miało ono siedzibę w Domu Ludowym. Było towarzystwem sportowym. Funkcje zarządcze pełniły następujące osoby: Ignacy Banachiewicz – prezes, Teodor Mioduszewski – wiceprezes, Antoni Martynka – II prezes, Antoni Blana – naczelnik, Stanisław Góralczyk – zastępca, Zenon Słaboń – drugi zastępca,  

Inni członkowie zarządu: Jerzy Herman – sekretarz, Jerzy Wołoszyński – skarbnik, Antoni Bobotek – gospodarz, Wacław Szymański – chorąży, Paweł Kasprczycki – kierownik orkiestry, Stanisław Dudka – bibliotekarz (…) – Towarzystwo liczyło 168 członków czynnych i 400 wspierających. Towarzystwo to znajdowało się w sferze wpływów Związku Ludowo-Narodowego (później Stronnictw Narodowego) oraz Obozu Wielkiej Polski – informuje o organizacji Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół” oraz o jego politycznych afiliacjach J. Abramski “Zawiercie Studium Monograficzne”. 

W ramach ciekawostki podajmy, że w Domu Ludowym TG “Sokół” posiadało swoją własną bibliotekę, w której pracował Stanisław Dudka. Była ona raczej skromna, księgozbiór liczył 300 tomów. 

Zawiercie w latach międzywojennych było 30-tysięcznym miastem, w którym interesy gospodarcze i społeczne jakby przenikały. W ten sposób możemy tłumaczyć, że Ignacy Banachiewicz został prezesem zawierciańskiego gniazda TG “Sokół”. Prywatnie był to zięć Michała Krawczyka, właściciela odlewni Sambor i Krawczyk. W takcie ponad 100-letniej historii przedsiębiorstwa następowały zmiany właścicielskie. Obecnie przedsiębiorstwo należy do firmy Ferro-System. 

Działalność gniazda w okresie międzywojennym zaznaczała się w różnych dziedzinach życia społeczności Zawiercia.  

Obejmowała m.in. udział w uroczystościach państwowych, organizację wycieczek krajoznawczych, opiekę nad grobami powstańców styczniowych i organizację zawodów sportowych – czytamy o bogatej działalności TG “Sokół” Zawiercie w artykule: “Michał Terech, inicjator i animator działań na rzecz krzewienia kultury fizycznej w Zawierciu”, ““Zawiercianin”. 

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Zawierciu nie zostało bynajmniej stworzone w celach wojskowych, choć… nikt nie zaprzeczy, że stwarzało świetne warunki do ćwiczeń także paramilitarnych. W 1922 r. oficjalnie działania przy TG „Sokół” rozpoczął Związek Strzelecki, choć prawdopodobnie działał już przed I wojną światową.

Na zakończenie przypomnijmy postać sportowca, urodzonego w Zawierciu sztangisty, Eligiusza Pieniążka. Podnosił on ciężary w kategorii wagowej ciężkiej i ciężkiej. Reprezentował barwy Wisły Krąków oraz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”… w Katowicach. Zdobył dwa medale MP w wadze średniej: 1935, 1936 – czytamy na stronie Muzeum Historii Katowic.