Trudne karty w wojennym krajobrazie Łaz

Nazistowskie represje zmieniły powiat, sprawiając, że każdy mógł umrzeć – niezależnie od swojego pochodzenia. W latach 1941-1944 w Łazach istniał obóz pracy przymusowej również dla europejskich Żydów, było w nim 420 osób.  

Zanim przejdziemy do opisu, podajmy kilka ważnych informacji. Obóz umiejscowiony był między ulicami Fabryczną a Wysocką w Łazach. Jego obszar został zabezpieczony murem kolczastym, a po obu jego stronach stały wieże wartownicze, na których pracowali SS-mani wyposażenie w karabiny maszynowe. Wejścia główną bramą pilnowali dodatkowo niemieccy wartownicy. Komendantem obozu był Robert Kubus, oficer Wehrmachtu. Obsługę zapewniało 40 żołnierzy należących do SS i SA – „Monografia Gminy Łazy”.

Okres II wojny światowej stanowi trudną i bolącą kartę również w dziejach powiatu zawierciańskiego. Wszędzie były represje, przymusowa praca, transporty do obozów zagłady oraz nieliczone śmierci. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykułach o działających gettach, które mieściły się w Szczekocinach i Zawierciu. Zapraszamy do lektury: ZAGADKOWE zniknięcie w Szczekocinach oraz Historia Getta w Zawierciu

Umiejscowienie w Łazach obozu pracy przymusowej nie było przypadkiem, było zgodne z niemieckimi założeniami. Wymienione wyżej getta powstały w innym celu. Zwróćmy uwagę, że z inicjatywy Himmlera, pod koniec 1940 r. powstała Organizacja Schmelt. Jej zadaniem było założenie na Górnym Śląsku oraz w innych regionach obozów pracy przymusowej. Zadanie stworzenia siatki obozów, która będzie użyczała pracowników do pracy powierzono protegowanemu Himmlera: Albrechtowi Schmeltowi. Obóz w Łazach znajdował się w planach Organizacji Schmelt. Dodajmy, w latach funkcjonowania organizacji, 1941-1943, stworzonych zostało 177 obozów pracy a zatrudnionych było w nich 50 000 więźniów. 

W obozie pracy przymusowej w Łazach zbierał prawdziwą elitę intelektualną Europy, liczebność więźniów się wahała. Nie tylko z powodu ciężkiej pracy i dużej śmiertelności. Początkowo wynosiła 700, do tej liczby wliczyć należy Żydów z Będzina i Sosnowca, którzy jednak przebywali w Łazach krótko. Później stan liczbowy osadzonych ustabilizował się do 420 osób. Ze względu na rodzaj prac w obozie, w jego skład wschodzili głównie mężczyźni, pomijając 20 młodych kobiet pochodzenia żydowskiego zatrudnionych w obozowej kuchni. 

Niemcy wykorzystywali tych ludzi głównie do ciężkich robót ziemnych przy budowie torowiska na tzw. “I i II Posterunku” i w obrębie rozbudowywanej parowozowni, a także przy budowie nowej wieży ciśnień – czytamy o zakresie obozowych prac w “Monografii Gminy Łazy”. 

W latach międzywojennych Łazy były miejscowością liczącą ok. 1 500 osób, dużą część mieszkańców stanowiły osoby pochodzenia żydowskiego. W 1921 r. na obszarze Łaz zamieszkiwały 234 osoby narodowości żydowskiej, dlatego nie dziwi, że w tym czasie powstała gmina żydowska. Świątynia dla wyznawców religii Abrahama, była przez Polaków nazywana: “Boźnicą”. Mieściła się przy ul. Towarowej, jednak została całkowicie zniszczona przez Niemców w trakcie wojny. W 1941 r. w Łazach znajdowało się 363 Żydów. 

Z dostępnych informacji wynika, że we wspomnianym obozie w Łazach straciło życie 130 więźniów. Brakuje informacji, ilu zmarło z wycieńczenia, a ilu zostało po prostu zabitych. Miejsce ich pochówku znajduje się w lesie, równolegle do ul. Częstochowskiej w kierunku do wsi Ciągowice, obok cmentarza żołnierzy z I wojny światowej. 

Co ciekawe, biblioteka w Łazach jest w posiadaniu materiałów związanych z obozem w Łazach. Na szczególną uwagę zasługują źródła z zakresu historii mówionej, czyli relacje świadków historii. 

informacja o niemieckim obozie pracy dla Żydów w Łazach dostępna jest w publikacji „Obozy hitlerowskich na ziemiach polskich 1939-1945”, która znajduje się w zbiorach Biblioteki. Natomiast fragmenty wspomnień więźnia tego obozu pozyskaliśmy ze zbiorów Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie.  

Biblioteka gromadziła również informacje na temat niemieckiego obozu pracy dla Żydów w postaci relacji mieszkańców Łaz – opowiada o zgromadzonych w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Łazy, Beata Kuc. 

Zdjęcie załączone do artykułu pochodzi z 16 czerwca 1942 r. Wtedy większość więźniów z obozu oraz Żydów z okolicznych wsi zostało deportowanych do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Pozostali nieliczni. Kiedy zbliżały się wojska Armii Czerwonej, zdecydowano się ostatecznie zakończyć działalność. Likwidacja obozu nastąpiła latem 1944 r. 

Krzysztof A. Kluza 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button