Zawierciański MacGyver

Poznajmy człowieka wielu twarzy. Tworzył Legiony Polskie w Zawierciu, był członkiem Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem oraz właścicielem Fabryki Zgrzebeł i Wyrobów Tłoczonych. Czy Zawiercie kojarzy Eugeniusza Januszewskiego? 

Nie jest to postać szczególnie znana, a owszem zasłużona. Warto przypomnieć człowieka, który zaznaczył swoją obecność w Zawierciu, Zagłębiu Dąbrowskim i Polsce. Można nawet powiedzieć, że był gospodarczym prekursorem. Zasiadał on też w wielu stowarzyszeniach, przykładowo wspomnieliśmy o nim w artykule: Kultura fizyczna jest zawsze w modzie. Eugeniusz Januszewski (1880-14.08.1960) był prezesem Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół” w Zawierciu, później rozpoczął kolejną działalność. Prowadził prekursorską w Polsce Fabrykę Zgrzebeł i Wyrobów Tłoczonych. Przedsiębiorstwo wytwarzało:

Zgrzebła do czyszczenia koni, hacele „Ułan”, zawiasy francuskie, narożniki okienne, baskwile, bagnetsztangi, okucia polskie do okien, odlewy tyglowe, żeliwne, brązowe, mosiężne, klamki do drzwi, zakrętki do okien – wymienia Jerzy Abramski w „Zawiercie Studium Monograficzne”, przedsiębiorstwo niegdyś mieszczące się przy obecnej al. Gen. W. Sikorskiego miało różne nazwy.

Później był prezesem BBWR w Zawierciu. Klubu politycznego liczącego wówczas 30 członków. Chcielibyśmy przedstawić inny, “wojenny” aspekt jego życia, bo… słowo patriotyczny w zestawieniu do Legionów Polskich w 1915 r. wzbudza kontrowersje. Musiał je rodzić manifest wydany wspólnie przez Austro-Węgry i Niemcy, który wyciągał rękę po polskiego żołnierza, w zamian oferując obietnice niepodległości. Wydany 9 sierpnia 1914 r. dokument nie został łaskawie przyjęty, zresztą podobnie, jak rosyjska na niego odpowiedź z 14 sierpnia 1914 r.

Jerzy Abramski w “Zawiercie Studium Monograficzne” lakonicznie informuje, że w latach 1914-1916 Eugeniusz Januszewski służył, jako oficer werbunkowy Legionów Polskich. Józef Piłsudski otrzymał pozwolenie na ich tworzenie od Austro-Węgier. Wyobrażano sobie, że działania Polaków będą świetną dywersją rosyjskich działań, w tym miejscu umieśćmy ciekawostkę. Marszałek z terenów Zagłębia Dąbrowskiego – zatem i Zawiercie – miał rozpocząć swój marsz, a w międzyczasie miały powstawać Legiony Polskie. 

To właśnie w Zagłębiu Dąbrowskim, z racji potencjału regionu i zaangażowania w prace niepodległościowe, przewidywano w chwili wybuchu wojny rozpoczęcia insurekcji przeciwko Rosji. Dlatego bardzo szybko i często do Zagłębia Dąbrowskiego zaczęli docierać emisariusze Józefa Piłsudskiego – pisze Dariusz Nawrot w: “Z Dziejów Czynu Legionowego. Zagłębie Dąbrowskie w pierwszym roku Wielkiej Wojny 1914-1915″, Sosnowiec 2014. 

Koniec końców ten pomysł nie doczekał się realizacji, co miało wiązek z wkroczeniem na omawiane tereny Niemców. Zanim się jednak zjawili, zapadła decyzja o tworzeniu Legionów Polskich na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. W Zawierciu oficerem werbunkowym został Eugeniusz Januszewski. 

Do walki w Legionach Polskich, formacji, której zaangażowanie na frontach I wojny światowej było dyskusyjne udało się zwerbować z Zawiercia i okolic ponad 200 osób. Eugeniusz Januszewski umieszcza szczegółową informacje w raporcie, przy czym zwraca uwagę na ferment panujący w Zawierciu i okolicach – środowisko nie jest przychylne politycznemu werbunkowi.  

Liczba młodzieży w wieku poborowym. W Zawierciu liczba młodzieży i rezerwistów w wieku poborowym wynosi około 1000 obecnie powodu wyemigrowania na wieś i do Prus na roboty znacznej części pozostało około 600 ludzi, W pozostałych wyżej wymienionych miejscowościach średnio licząc w przybliżeniu może będzie po kilkudziesięciu, czyli w pozostałych 8-miu miejscowościach można liczyć 500 ludzi zdolnych do służby wojskowej. 

Bezpośrednie skutki agitacji. Liczba zwerbowanych w Zawierciu od początku wojny do obecnej chwili poszło do Legionów około 180 ludzi, a z Łaz około 30, z Kromołów dał 15 ludzi, Myszków 30, Żarki 10, reszta zaledwie po kilku ludzi.

Nastrój jak powiedziałem wyżej, znacznie się zmienił na nasza korzyść, lecz jeszcze jest sporo ludzi przeciwnych a nawet naszemu ruchowi – Januszewski m. p., „Raport sprawozdawczy„, AN Kraków, sygnatura 29/530/922.

Przytoczyliśmy powyżej trochę informacji, z których wynika, że powiat zawierciański był waleczny! Nawet jeśli udział w walce nasuwał pytania, to przecież był bój o Polskę.

Literatura cytowana:

Dariusz Nawrot, „Z dziejów czynu legionowego. Zagłębie Dąbrowskie w pierwszym roku Wielkiej Wojny 1914-1915”, Sosnowiec 2014

Krzysztof A. Kluza