Bitwa Warszawska. To jedna z najważniejszych bitew w historii Polski

Bitwa Warszawska to bez wątpienia jedna z najważniejszych bitew w historii Polski. Polskie wojska zatrzymały wtedy bolszewików. 15 sierpnia 2020 roku przypada setna rocznica tego wydarzenia. W całym kraju zaplanowano uroczystości z tej okazji. 

Niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła się kilka dni po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. 18 listopada 1918 roku Lenin podpisał rozkaz Operacja “Wisła”. Po pokonaniu Polski celem Lenina miało być udzielenie pomocy komunistom, którzy próbowali wzniecić rewolucję w Niemczech i państwach powstałych po rozpadzie Austro-Węgier.

Do października 1919 roku trwały walki polsko-bolszewickie, które zostały przerwane na rozmowy pokojowe odbywające się w Moskwie i Mikaszewiczach na Polesiu. Bolszewicy potrzebowali czasu, aby pokonać wojska Antona Denikina i ukraińskiego przywódcy Semena Petlury. W tym okresie bolszewicy przygotowali siły do inwazji przeciwko państwu polskiemu. Władzom polskim udało się zawrzeć porozumienie z Petlurą. Ukraińcy uznali prawo Polski do Małopolski Wschodniej ze Lwowem, a z kolei Polska uznała rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej. Polska i Ukraina podpisała porozumienie wojskowe. Wojska polskie 7 maja 1920 roku wkroczyły do Kijowa.

Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę. Dowodził nią Michaił Tuchaczewski. Zaplanowano atak, który miał otoczyć i zniszczyć polskie siły wojskowe:

• wojska dowodzone przez Tuchaczewskiego miały zaatakować i zdobyć stolicę Polski,
• armia Siemiona Budionnego operowała na południu i walczyła z Polakami w rejonie Lwowa,
• korpus kawalerii Gaj – Chana miał za zadanie opanować północne Mazowsze,

Kiedy Armia Czerwona posuwała się naprzód w stronę Warszawy, Polacy przegrupowali wojska. Marszałek Józef Piłsudski planował pokonanie bolszewików w wielkiej bitwie. Pomagała mu w tym znajomość planów i zamiarów Sowietów. Polacy już we wrześniu 1919 roku złamali szyfry Armii Czerwonej. Dokonał tego porucznik Jan Kowalewski.

Plan Bitwy Warszawskiej został opracowany przez oficerów sztabu generalnego: gen. Tadeusza Rozwadowskiego, płk Tadeusza Piskora, kpt. Bronisława Regulskiego. Autorem ogólnej koncepcji planu operacyjnego był Józef Piłsudski. Głównym celem operacji było odcięcie korpusu Gaj-Chana od głównych sił Tuchaczewskiego i wydanie decydującej bitwy na przedpolach Warszawy. Plan bitwy składał się z trzech oddzielnych faz. Działania wstępne to obrona na linii rzek Wieprza, Wkra, Narwia. Działania rozstrzygające to ofensywa znad Wieprza w kierunku na północ na skrzydło sił bolszewickich. Trzecim etapem było wyparcie Armii Czerwonej za Narew, a następnie rozbicie wojsk Tuchaczewskiego.

Bolszewicy liczyli na szybkie zajęcie Warszawy. Przypuszczali, że stolica Polski zostanie zdobyta w ciągu kilku godzin. Tuchaczewski zaplanował, że Warszawę będą atakować trzy armie: III, XV i XVI. Korpus konny Gaj-Chana razem z IV Armią poszedł na północ w kierunku Włocławka i Torunia, a po przekroczeniu Wisły miał zawrócić na południe i zaatakować Warszawę od zachodu.

Bitwa Warszawska rozpoczęła się 13 sierpnia walką o Radzymin. Miasto to przechodziło z rąk do rąk. Polacy utrzymali Radzymin i inne miejscowości, ale ceną były duże straty w ludziach. Następnego dnia na linii Wkry działania bojowe rozpoczęła 5. Armia gen. Władysława Sikorskiego. Polacy odnieśli sukces, a 16 sierpnia zdobyto Nasielsk. Pomimo sukcesów polskich, wojska sowieckie kontynuowały marsz w kierunku Brodnicy, Włocławka i Płocka.

15 sierpnia podczas trwania Bitwy Warszawskiej wojska polskie zdobyły sztab 4. armii sowieckiej w Ciechanowie. W rękach polskich znalazła się radiostacja służąca bolszewikom do utrzymywania łączności z dowództwem w Mińsku. Polacy podjęli decyzję o zagłuszaniu nadajników sowieckich. Nadawali bez przerwy przez dwie doby tekst Pisma Świętego i tym samym zagłuszali nadajniki bolszewików. Brak łączności spowodował paraliż 4. Armii i przyczynił się do sukcesu Bitwy o Warszawę. 

Do 16 sierpnia trwała faza obronna Bitwy Warszawskiej. W dowodzonej przez Piłsudskiego tzw. grupie manewrowej znajdowało się pięć dywizji piechoty i brygada kawalerii. Przełamała ona obronę bolszewicką w rejonie Kocka i Cycowa, co doprowadziło do zaatakowania tyłów wojsk bolszewickich. Były one użyte w natarciu na Warszawę. W efekcie Tuchaczewski podjął decyzję o wycofaniu się nad Niemen. Kolejne klęski Sowieci ponieśli pod Osowcem, Białymstokiem i Kolnem.

Po początkowym sukcesie Bitwy Warszawskiej opracowano nowy plan. W jego założeniach polska grupa uderzeniowa miała zgromadzić się nad dolnym Wieprzem i wejść w skład uporządkowanych polskich oddziałów. 18 sierpnia po bitwach pod Stanisławowem, Łosicami, Sławatyczami wojska polskie znalazły się na linii Wyszków – Stanisławów – Drohiczyn, Siemiatycze – Janów Podlaski – Kodeń. W tym czasie 5. Armia gen. Sikorskiego zdobyła Pułtusk i Serock.

Od 19 sierpnia wojska polskie rozpoczęły pościg za wycofującymi się oddziałami Tuchaczewskiego. Dwa dni później rozpoczęła się decydująca faza pościgu za wojskami bolszewickimi. Wojska polskie odcięły odwrót armiom sowieckim w kierunku na Białystok i Wysokie Mazowieckie. Działania pościgowe za jednostkami bolszewickimi zakończyły się 25 sierpnia, gdy oddziały polskie osiągnęły granicę pruską.

Straty wojsk polskich w Bitwie Warszawskiej wyniosły około 4,5 tys. zabitych, 22 tys. rannych i 10 tys. zaginionych.  Straty jakie poniosły wojska bolszewickie nie są znane. Historycy przyjmują, że poległo około 25 tys. żołnierzy Armii Czerwonej. Do niewoli dostało się 60 tys. osób, a 45 tys. żołnierzy zostało internowanych przez Niemców po przekroczeniu granicy w Prusach.          

Fot. Centralne Archiwum Wojskowe