Czerwoni harcerze

Harcerstwo nie było jedyną organizacją młodzieżową funkcjonującą w II Rzeczypospolitej. Skupiając młodzież o lewicujących poglądach PPS stworzył do złudzenia podobną, lecz inną organizację. Nosiła ona nazwę: Czerwone Harcerstwo TUR. 

“Bądź Gotów!” Tak brzmiało standardowe zawołanie Czerwonych Harcerzy. Zbliżone, acz odmienne, do harcerskiego “Czuwaj!”. Czerwoni Harcerze Towarzystwa Uniwersytetu Rolniczego działali w latach 1926-1939. Była to organizacja przeznaczona dla młodzieży o lewicujących i socjalistycznych poglądach. Chętnie przyjmowała do swoich szeregów zarówno chłopców, jak i dziewczęta będące w wieku 12-16 lat. Czerwoni harcerze wykorzystywali metody wypracowane wcześniej przez ruch skautingu z tą różnicą, że wraz z dorastaniem następował dalszy rozwój osoby w duchu socjalistycznym. Elastycznie zamieniano Czerwone Harcerstwo TUR, na Organizację Młodzieżową TUR, PPS, KPP lub inne organizację.

W powiecie zawierciańskich istniały liczne komórki organizacyjne związane z PPS. Oddziały TUR znajdowały się w miejscowościach: Kromołów (1932), Łazy (1930), Myszków (1931), Poręba (1929), Włodowice (1934), Wysoka (1929), Zawiercie (1924). Zawierciański oddział TUR mieścił się na początku przy ulicy 3 Maja 21, później przy ulicy Piaskowej 6. Liczył w 1933 roku 200 członków. W pozostałych miejscowościach powiatu liczebność wyglądała następująco: Kromołów 30 osób, Włodowice 17 osób, Myszków 12 osób, Wysoka 29 osób, Poręba 65 osób. 

Warto nadmienić, że sytuacja gospodarcza, polityczna i społeczna w przedwojennej Polsce daleka była od ideału. Chłopi i robotnicy żyli w dużej biedzie, a sytuacja polityczna wcale nie była spokojna. Autorytarny i represyjny system rządów dawał się szczególnie w znaki polskim socjalistom. Stanisław Dubois pisał w latach 1930. o złej indoktrynacji harcerstwa, która odbywała się na wielu poziomach. Harcerzom przekazywano prawicowe i klerykalne treści, w ten sposób zaszczepiając w nich militarystyczną ideologię. 

Narodziny Czerwonego Harcerstwa TUR mają bezpośredni związek z powołanym w 1923 r. przez PPS Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego. Parę lat później odbył się pierwszy zjazd TUR. Podczas trwających w dniach 31 stycznia – 2 lutego 1926 r. obrad podjęto ważną decyzję – z inicjatywy byłych instruktorów harcerstwa zdecydowano o stworzeniu alternatywnej do harcerstwa organizacji młodzieżowej. 

W ten sposób powstała organizacja nazwana Czerwone Harcerstwo TUR (pierwotnie nosiła ona nazwę Robotnicze Gromady Harcerstwa). Początkowo Czerwoni harcerze działali w ramach struktur organizacyjnych Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz kierowanej przez niego organizacji młodzieżowej. Taka sytuacja trwała do 1930 roku. Później Czerwoni Harcerze stali się samodzielną organizacją, którą zarządzała Rada Główna Czerwonego Harcerstwa TUR. Przewodnictwo nad radą objął wspomniany już poseł Stanisław Dubois. 

Gromada Czerwonego Harcerstwa im. L. Waryńskiego powstała w Zawierciu w 1930 r. Z kolei w 1933 r. powstał hufiec obejmujący swoim zasięgiem okoliczne gromady. Tym samym skupiał on Czerwonych Harcerzy z Zawiercia, Poręby, Łaz, Kromołowa, Klucz. W 1939 r. Hufiec z Zawiercia zrzeszał 250-300 członków. Wcześniej w 1933 r. doszło do zmian organizacyjnych decyzją Rada Czerwonego Harcerstwa powołano Okręg Zagłębiowsko Śląski, w którego skład wszedł zawierciański Hufiec. W tym czasie przewodniczącym Hufca był Stanisław Wencel (junior), postać zasłużona w historii. Jego grób znajduje się na cmentarzu św. Apostołów Piotra i Pawła, w pobliżu bramy od ul. Cmentarnej. Stanisław Wencel (junior) pseudonim Twardy urodził się w Ust-Kucie na Syberii. Jest kawalerem krzyża Virtuti Militari zmarłym w 1967 r. w wieku 54 lat. Był dowódcą pierwszej kompanii oddziału rozpoznawczego 23 dywizji AK Okręgu Śląskiego oraz Komendantem zawierciańskiego hufca Czerwonych Harcerzy w 1034 r.

Jeśli porównamy Czerwonych Harcerzy TUR do Związku Harcerstwa Polskiego dostrzeżemy wiele podobieństw. Przykładowo, w 1931 r. utworzono organizację “Czerwonych Sokołów”. Była to organizacja przeznaczona dla młodszych dzieci, w wieku 8-12 lat. Odpowiednik “Zuchów” w strukturze organizacyjnej ZHP. Jednak wygląd odznaki Czerwonych Harcerzy TUR czy w ich stroju próżno szukać nawiązań do ZHP. Oczywiście zostały one ukształtowane na przestrzeni lat. Odznaką przynależności organizacyjnej (związkowej) był sokół wpisany w okrąg. Z tym symbolem jest związany także podział na rangi. Kolory jego podkładki miały różne znaczenie.

• Zwyczajni członkowie nosili odznakę na podkładzie z czerwonego materiału
• Przodownicy zastępów nosili odznakę na podkładce zielonej
• Przewodnicy gromad nosili odznakę na podkładce złotej
• Komendanci hufców nosili odznakę na podkładce fioletowej

Mundur męski to: błękitna koszula z naramiennikami i dwoma kieszeniami na piersiach, krótkie spodenki do kolan w kolorze ustalonym przez gromadę, podkolanówki, czerwona  chusta, maciejówka z czerwonym sznurem i daszkiem stanowiła nakrycie głowy. 

Mundur damski to: błękitna koszula z naramiennikami i dwoma kieszeniami na piersiach, krótka spódniczka, czerwona chusta, beret.

Najmniejszą jednostką organizacyjną Czerwonych Harcerzy TUR był zastęp. Składał się on z od 6 do 12 harcerzy lub harcerek, nad którymi przewodnictwo miał przewodnik zastępu. Mogła zostać nim osoba w wieku co najmniej 13 lat, która posiadała przynajmniej roczny staż w organizacji. Od 2 do 5 zastępów tworzyło gromadę, której przewodniczył przewodnik gromady. Mogła nią być osoba po ukończeniu 16 roku życia. Co najmniej 2 sąsiadujące gromady tworzą hufiec. Na czele hufca stała Rada Hufca, czyli ciało stworzone z przewodników gromad. Wybierała ona hufcowego. Dwa lub więcej hufców tworzyło Okręg. Okręgiem zarządzała z kolei Rada Okręgu, która w swoich prerogatywach miała wybór przewodnika Okręgu. Przynajmniej raz na dwa lata zbierała się Rada Główna, czyli najwyższy organ. Była to ogólnopolska konferencja, w której brali udział przewodnicy okręgów. 

Pierwsza radę odbywającą się w 1929 oraz kolejną z 1931 zwoływał OM TUR. Jednak 17 maja 1931 r. podjęto decyzję o samodzielności. Utworzono wówczas Radę Główna Czerwonego Harcerstwa TUR. W początkach samodzielnego istnienia Czerwoni Harcerze opierali się na instruktorach posiadających doświadczenie z ZHP, czyli jak wspomniany już Stanisław Dubois. Później poprzez samokształcenie m.in. uczestnictwo w Studium Filozoficzno-Społecznym ukształtowano swoje własne kadry.

Krzysztof A. Kluza