Stalking

Na przestrzeni ostatnich kilu lat można zauważyć, iż problem stalkingu znacznie się rozprzestrzenił. Niewątpliwe doprowadził do tego rozwój technologii, który znacząco ułatwia przestępcą nękać swoje ofiary. Dlatego też, w dzisiejszym artykule postaram się krótko opisać przestępstwo stalkingu aby nie mieć wątpliwości co do działań sprawcy stalkingu.

Czym jest stalking?

Przestępstwo uporczywego nękania (stalkingu ) w polskim prawie karnym zostało uregulowane w

art.190a k.k. :

§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Przestępstwo stalkingu zostało już wcześniej przyjęte w wielu systemach prawnych na świecie. Dokonano kryminalizacji czynów stalkingu m.in. za sprawą przypadków dotyczących znanych osób, które zostały nagłośnione przez media. Jedną z najbardziej znanych ofiar stalkingu w Europie jest księżna Diana. Zginęła ona w wypadku samochodowym podczas ucieczki przed paparazzi. Z pozoru niegroźne robienie zdjęć księżnej oraz jej śledzenie doprowadziło do sytuacji, w której stała się ofiarą i była na tyle zdesperowana, że rozpoczęła szaleńczą ucieczkę ulicami Paryża, która zakończyła się jej śmiercią.

Jednak jak wykazuje praktyka, ofiarą nękania może zostać każda osoba, niekonieczne znana z pierwszych stron gazet. Przy ocenie czy czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa , istotnym jest aby ustalić jednoznacznie jego zaistnienie, gdyż często zachowania sprawcy nie są przestępstwami a nawet wykroczeniami. Zachowania przestępcze są bardzo uciążliwe dla ofiary, mogą niekorzystnie wpłynąć na jej życie i zdrowie, wywołując zaburzenia psychiczne, uczucie niepokoju i problemy w relacjach interpersonalnych, poczucie zagrożenia oraz w niektórych przypadkach nawet uniemożliwiają funkcjonowanie w życiu codziennym. Typowym przykładem nękania może być wydzwanianie do kogoś, wysyłanie SMS-ów, dzwonienie do drzwi, nachodzenie w pracy, nagabywanie, a nawet samo obserwowanie lub podążanie za ofiarą. Są to wszystko działania które wzbudzają u osoby pokrzywdzonej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie naruszają jej prywatność. Dla zaistnienia przestępstwa muszą to być działania długotrwałe, powtarzające się, dokonywane z rozmysłem, mające realny wpływ na życie ofiary. Przed wyjściem w życie przepisów art. 190a k.k. w 2011 roku, polskie prawo karne nie dysponowało przepisami umożliwiającymi podjęcie skutecznej walki ze stalkingiem. Co prawda kodeks znał wiele przepisów, które mogły być stosowane w przypadku nękania takich jak: art 107 k.w. (złośliwe niepokojenie), art. 207 k.k. (znęcanie się), czy art 190 k.k. (groźba karalna), jednak nie zawsze działały tak jak chciał tego prawodawca. Tak było w przypadku art. 107 k.w. Jest w nim mowa o celowym szkodzeniu innej osobie poprzez złośliwe wprowadzenie jej w błąd lub jej dokuczenie. W tym przypadku nie wystarczyła sama umyślność działania sprawcy, należało jeszcze wykazać jego złośliwe działanie.

Jednak złośliwość nie została w żaden sposób ustawowo zdefiniowana. Dlatego też art. 107 k.w. był stosowany do nielicznych przypadków nękania, powodowanych jedynie negatywnymi uczuciami sprawcy w stosunku do ofiary. W przypadku nękania ofiary z powodu zauroczenia, nieodwzajemnionej miłości, art. 107 k.w. nie mógł już być stosowany. Również art. 207 k.k. dotyczący znęcania się mógł być stosowany w przypadkach gdy ofiarami były jedynie osoby najbliższe, oraz inne osoby pozostające w stałym lub przemijającym stosunku zależności albo nad małoletnimi lub osobami nieporadnymi ze względu na ich stan fizyczny albo psychiczny.

Obecnie przepis art.190 a k.k. penalizuje istniejące w praktyce zachowania sprawców, co umożliwia pociąganie ich do odpowiedzialności, a pokrzywdzonym uwolnienie się od groźnych dla nich zachowań innych osób.

Dokonując analizy ustawowych znamion przestępstwa stalkingu należy wskazać, że przedmiotem ochrony jest przede wszystkim wolność. Wolność do posiadania własnej prywatności jak i wolność od życia w ciągłym strachu i poczuciu zagrożenia, od przebywania w towarzystwie niechcianej osoby, od wysłuchiwania obelg.

Problematyczną kwestią staje się strona przedmiotowa przestępstwa. Słowo nękanie -odpowiednik stalkingu w języku polskim – nie zostało ustawowo zdefiniowanie, należy ustalić jego znaczenie. Jak z tego wynika , nękanie polega na powtarzalnych czynnościach, rozciągłych w czasie, na pewno nie jest to jednorazowe zachowanie. Tego samego zdania jest doktryna, prześladowanie musi być wielokrotne i powtarzające się. Jest to przestępstwo wieloczynowe. Jednak mając to na uwadze czasem trudno jest określić czy coś jest już stalkingiem czy nie. Nigdzie nie zostało wyjaśnione jak długo działania sprawcy mają trwać, aby zostały uznane za uporczywe nękanie. Nie zawsze zachowanie sprawcy samo w sobie musi być czynem zabronionym. Zadzwonienie lub wysłanie SMS-a do adresata, nie jest przez prawo zabronione, jednak gdy taka czynność będzie powtarzana nawet kilkakrotnie w ciągu dnia przez parę miesięcy to wtedy możemy mówić o nękaniu.

W art. 190a k.k. dodano do jego treści znamię „uporczywie” co dodatkowo zawęża jego zakres stosowania. Samo nękanie zostało określone jako szereg działań sprawcy, które są wykonywane wielokrotnie. Wymóg uporczywości stwarza trudności w ochronie pokrzywdzonego, nawet kilkakrotne zachowanie sprawcy może nie zostać uznane jako „uporczywe nękanie”, nawet jeżeli pokrzywdzony będzie przejawiał poczucie zagrożenia. Wydawać by się też mogło, że użycie słowa nękanie bez dodatkowego określenia w postaci uporczywości mogłoby być wystarczające dla zobrazowania czynności wykonawczej, jednakże zamiarem ustawodawcy było wyraźne wskazanie, że chodzi o zachowania nie tylko powtarzalne, różnorakie, czy wielokrotne, ale także nacechowane absolutnie złą wolą. Zwłaszcza, że wśród synonimów dla pojęcia „uporczywy” można także wymienić chociażby takie określenia jak: nawracający, natarczywy, nieustępliwy, prześladujący, chroniczny, natrętny.

Sprawca przestępstwa z art. 190a § 1 k.k. będzie więc musiał mieć świadomość, że jego zachowanie jest niechciane i niepożądane przez pokrzywdzonego. Nieistotnym zaś będzie, czy będzie działać z chęci dokuczenia pokrzywdzonemu, czy też z powodu potrzeby jego admiracji. Ustawodawca w obszarze obowiązującego prawa karnego materialnego posługuje się już pojęciem uporczywości w odniesieniu do przestępstwa określonego w art. 209 § 1 k.k., na podstawie którego do odpowiedzialności karnej może być pociągnięta jedynie ta osoba, która nie tylko w obiektywnie długim okresie czasu nie łoży na utrzymanie innej osoby, ale jednocześnie i taka, która w sposób obiektywny może to uczynić, lecz ze złej woli takich działań nie podejmuje.

Sąd Najwyższy interpretując pojęcie uporczywości w odniesieniu do przestępstwa z art. 186 § 1d k.k. wypowiedział się jednoznacznie, że „znamię uporczywości łączy w sobie dwa elementy […] jeden z nich charakteryzuje postępowanie sprawcy od strony podmiotowej, a polega na szczególnym nastawieniu psychicznym wyrażającym się w nieustępliwości, chęci postawienia na swoim (obojętne, z jakich pobudek), podtrzymywaniu własnego stanowiska na przekór ewentualnym próbom jego zmiany. […] drugi element, obiektywny, polega na trwaniu takiego stanu rzeczy przez pewien dłuższy czas” (uchwała SN z 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7, poz. 86). Zaś w odniesieniu do obowiązującego Kodeksu karnego, stanowisko swoje podtrzymał w uzasadnieniu wyroku z 5 stycznia 2001 r. (V KKN 504/2000, OSNKW 2001, nr 7 – 8, poz. 57), wskazując że: „W przepisie art. 209 § 1 k.k. ustawodawca posłużył się znamieniem podmiotowo-przedmiotowym „uporczywości”, które oznacza, że musi wystąpić właśnie wielokrotność zaniechań na przestrzeni pewnego czasu, a ponadto znamię to wyraża psychiczne nastawienie sprawcy, który uchyla się od obowiązku wykonania świadczeń alimentacyjnych, pomimo realnej możliwości ich spełnienia; „uporczywość” jest (…) antynomią jednorazowego czy nawet kilkakrotnego zaniechania sprawcy”.

Takie rozumienie uporczywości winno mieć zastosowanie również do przestępstwa stalkingu. Należy też ustalić co oznacza „istotne naruszenie prywatności”. Samo naruszenie prywatności nie wystarczy aby zastosować art. 190a k.k. § 1, musi być ono istotne. Ustawodawca ustanowił ten przepis w ten sposób aby nie stosować go do zachowań naruszających czyjąś prywatność w sposób mało znaczący, nie powodujący większych dolegliwości. Poprzez dodanie „istotności” , w błahych przypadkach nie ma konieczności korzystania z art. 1 § 2 k.k. (znikomy stopień szkodliwości czynu).

Pod względem podmiotu i strony podmiotowej przestępstwo z art. 190a § 1 k.k. jest przestępstwem powszechnym i umyślnym. Znamię skutku może być objęte zamiarem bezpośrednim i ewentualnym.

Przepis art. 190 a k.k., zgodnie z założeniami ustawodawcy oddziaływuje na osoby fizyczne, które zrealizują znamiona czynów zabronionych, jak również osoby, którym przepis zapewnia wzmocnioną, w stosunku do wcześniej obowiązującego stanu prawnego, ochronę prawną.

Również na prokuraturę i sądy oraz organy ścigania, ponieważ jest to stosunkowo nowy typ przestępstwa, innych uczestników postępowania karnego, a w szczególności biegłych z zakresu psychologii lub psychiatrii, których opinie są niezbędne do oceny zachowań sprawców, przede wszystkim w kontekście ich zdolności do odpowiedzialności karnej.

W szczególności jednak należy podkreślić jego rolę w ochronie pokrzywdzonych, którzy do tej pory pozbawieni byli tak jednoznacznie wyrażonej ochrony przed długotrwałym działaniem osób, które dopuszczają się wielokrotnie czynów zagrażających wolnej i nienarażonej na negatywne wpływy egzystencji, gwarantowanej również w art. 30 i następnych Konstytucji RP.