Jakie były początki Szkoły Podstawowej w Irządzach?

Historia szkoły w Irządzach sięga ponad 90 lat wstecz. Jaka była historia szkoły współcześnie znanej jako: Szkoła Podstawowa im. Jana Ledwocha?

Stosunkowo niewielka gmina Irządze od bardzo długiego czasu posiadała swoją własną kuźnię talentów. Jej patronem jest Jan Ledwoch. Osoba zasłużyła się wielce dla historii szkoły i samych Irządz. Człowiek pochodzący z Irządz zdobywał edukację na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był zwolennikiem propagowania dydaktyki i prowadzenia akcji edukacyjnej ludności chłopskiej. Także z jego uczestnictwem w 1923 r. powołany został komitet budowy szkoły.

Za jej oficjalny początek uznaje się styczeń 1929 r. Wtedy dzieci rozpoczęły naukę w jej murach. Za swoje zasługi, Jan Ledwoch, został wybrany patronem szkoły w 1998 r.

Na początku swojego istnienia w latach 20. XX w. funkcjonowała jako placówka VII oddziałowa. 6 nauczycieli uczyło w niej  357 dziec – stan na grudzień 1929 r. W czasach nazistowskiej okupacji nastąpiły, łagodnie mówiąc, wymuszone zmiany organizacyjne, lecz mimo to placówka działała. Przynajmniej do czasu. Część nauczycieli zwolniono, a dostępne w placówce podręczniki i pomoce dydaktyczne służące do nauki języka polskiego, geografii i historii zostały zarekwirowane. Szkoła teoretycznie mogła funkcjonować, ale na innych zasadach. 

Od marca do maja 1941 r. część szkoły została przez nazistowską armię. Jej obecność w Irządzach nie była dziełem przypadku, przeciwnie stanowiła strategiczny krok mobilizacyjny. Zatrzymała ona się w Irządzach w związku z planowaną operacją Barbarossa – czyli atakiem III Rzeszy na ZSRR. 

Wkrótce po opuszczeniu niemieckich wojsk, odbyła się nazistowska wizytacja. Nie przyniosła ona aresztowania wśród kadry pedagogicznej,  te miały nastąpić rok później. W maju 1942 r. próbowano zaaresztować dwie osoby. O ile księdza, Franciszka Nowakowskiego, zatrzymano bez kłopotu, to inaczej było z nauczycielem Stanisławem Karkowskiem. Udało się umknąć. Jak to zrobił? Być może zadecydował przypadek, a może otrzymał wiadomość o planach nazistów? Nie wiadomo. 

Stanisław Karkowski był oficerem Wojska Polskiego. Podczas próby zatrzymania nie było go w domu. Uniknął zatrzymania, lecz musiał ukrywać się w lasach. Cena była rozsądna bo w ten sposób nie podzielił losu księdza Nowakowskiego, który stał się więźniem obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Dachau.

Gmach szkoły oferował przestrzeń, którą chciano wykorzystać do rozmaitych celów. Od 1942 r. w budynku szkoły młodzież męska w wieku 14-16 pobierała nauki w ramach szkoły rolniczej. Zajęcia odbywały się dwa razy w tygodniu. Kierownikiem takiej szkoły został wysiedlony z Bydgoszczy nauczyciel, Lucjan Kamiński. 

Po powstaniu warszawskim budynek szkoły stał się docelowym miejscem dla wysiedlonych warszawiaków. Mając na uwadze potrzebę przyjęcia warszawiaków, w październiku 1944 r., zajęcia dydaktyczne zostały zawieszone. Nie był to jedyny powód niemożliwości odbywania zajęć. W grudniu brakowało opału w związku z czym zajęcia nie mogły być realizowane. Szkołę ostatecznie wyzwolono w marcu 1945 r. 

Po zakończeniu wojny przyszła długo wyczekiwana wolność, ale też… praca nad odbudową. Szkoła poniosła szkody materialne i niematerialne. Niezbędne było przeprowadzenie kapitalnego remontu.  Prace należało wykonać wewnątrz budynku – brakowało inwentarza szkolnego np. ławek czy krzeseł. Jak również na zewnątrz budynku –  m.in. ogród kwiatowy, ogród warzywny, sad. Należy też wspomnieć o kłopotach niematerialnych, które były związane z dostępnością kadry pedagogicznej. Osoby uczące podczas okupacji wyjechały na ziemie odzyskane. Stan na 1951 r. przedstawiał się następująco: dostępnych było 8 nauczycieli na 322 uczniów. Obwodem szkoły były miejscowości: Irządze, Mikołajowice, Wilgoszcza, Wygiełzów, Wilków, Biała Błotna, cześć Zawady i Zawadka.

W okresie lat 1958-1975 w budynku szkoły funkcjonowała Szkoła Przysposobienia Rolniczego. Jej ideą było skupienie i kształcenie mieszkańców okolicznych wsi, po to aby później zostali w gospodarstwach rolnych prowadzonych przez swoich rodziców. Pomysł po parunastu latach okazał się niewypałem. W końcowym okresie po prostu brakowało kandydatów, którzy wiązali swoją przyszłość z pozostaniem na okolicy i zostaniem rolnikiem.

Rok przed zamknięciem ww. szkoły doszło w całym kraju do zmian w szkolnictwie. Reforma szkolnictwa z 1974 r. miała charakter jakościowy. Stopniowo wygaszane szkoły nie cieszące się popularnością. W zamian tworzono tzw. szkoły zbiorcze o wyższym poziomie nauczania. Zmiany były widoczne również w gminie Irządze. Szkoła w Irządzach po reformie nazywała się Gminną Szkołą Zbiorczą. Z okolicznych miejscowości, gdzie zlikwidowano szkoły, dzieci dowożone były do Irządz na koszt państwa. Zadbano również o zaplecze kadrowo-pedagogiczne. Młodzieży zagwarantowano darmowy transport, a nauczycielom w latach 1972-1974 zbudowano dom nauczyciela. Dysponował on 4 kompletami mieszkań.

W związku ze zmianami administracyjnymi i przyłączeniem gminy Irządze do Lelowa, szkoła w Irządzach od 1976 r. przestaje mieć rangę szkoły gminnej. Pozostaje jednak zbiorcza. W tym samym roku obwód szkoły zwiększa się o wieś Witów. 

Warto nadmienić, że 27 września 1986 r. na terenie szkoły odbyła się uroczystość o dużym znaczeniu lokalnym. Gminie Irządze został wręczony Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Podczas wydarzenia swoją celebre przygotowali harcerze, innym jej elementem było zwiedzanie Szkolnej Izby Pamięci Narodowej. Gdzie Andrzej Huptyś opiekujący się eksponatami przygotował eksponaty związane z historią Irządz. 

W latach 1987-1992 trwała przebudowa szkoły. Dobudowano nową część, która obejmuje: 4 sale lekcyjne, kuchnię, stołówkę i sanitariaty. Prace wydłużyły się z powodu zmian kadrowych zachodzących we władzach gminy.

Na skutek reformy szkolnictwa z 1999 r. wprowadzono gimnazja. W Irządzach gimnazjum zajmowało miejsce w budynku razem ze szkołą podstawową. Ostatecznie jednak po 20 latach na powrót przywrócono 8-klasową szkołę podstawową i zamknięto gimnazja. Rok po tych zmianach, postanowiono poddać budynek szkoły podstawowej w Irządzach kompleksowej termomodernizacji. Projekt: „Kompleksowa termomodernizacja budynku szkoły podstawowej wraz z salą sportową w Irządzach” został zrealizowany ze środków unijnych. 

Całkowita jego wartość wyniosła 1.875.109,99 zł, dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej wyniosło 1.584.018,44. Wkład własny gminy to 279.532,67 zł.

fot. Fotopolska, Szkoła Podstawowa im. Jana Ledwocha w Irządzach FB

na podst. “Historia szkoły w Irządzach” opr. Andrzej Huptyś, http://www.sp.irzadze.pl/kategorie/historia_szkoly

Krzysztof A. Kluza