Powstanie styczniowe w powiecie zawierciańskim.

Czy wiesz, że na terenie powiatu zawierciańskiego znajduje się wiele miejsc pamięci oddającym hołd powstańcom styczniowym? Promocja tych punktów m.in. w Kuźnicy Masłońskiej, Pilicy, Ryczowie i Zawierciu jest ważna dla naszego lokalnego dziedzictwa.

W ramach zadania “Ku Czci i Pamięci Powstańców z 1863 roku” gmina Ogrodzieniec zrealizowała “Wielopokoleniową lekcję historyczną”. Jej założeniami była popularyzacja miejsca pamięci oraz uporządkowanie zbiorowej mogiły mieszczącego się przy ulicy Reja w Fugasówce w gminie Ogrodzieniec.

Przygotowano materiał audiowizualny, który przekazuje informacje o mogile mieszczącej się w Fugasówce. W pierwszej jego części Maciej Świderski, działacz Towarzystwa Miłośników Ziemi zawierciańskiej oraz PTTK opowiada o historii związanej z pomnikiem. Powstał on, aby oddać hołd walczącym i poległym podczas potyczki powstańców z wojskami carskiej Rosji. Do walk doszło 22 marca 1863 roku w pobliżu torów w Kuźnicy Masłońskiej i Kazimierówce. W drugiej części materiału widzimy Emilię Waszkiewicz, uczennicę klasy 8 B ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Ogrodzieńcu, która opowiada o powstaniu styczniowym. „Wielopokoleniową lekcję historyczną, ku czci i pamięci powstańców z 1863 roku ” możemy zobaczyć tutaj: https://fb.watch/2OLbFNHEYs/.

Wracając do potyczki zbrojnej, stoczonej w ramach powstania styczniowego, należy zaznaczyć, że w połowie marca na obszarze dzisiejszego powiatu działał oddział płk Teodora Cieszkowskiego. Prowadził on działania dywersyjne utrudniające szeroko pojętą logistykę, czyli zniszczył trzy mosty kolejowe między Łazami a Zawierciem, uszkodził tory kolejowe oraz zniszczył linie telegraficzną. Zawiercie i linia kolejowa na tym odcinku miała strategiczne znaczenie, gdyż umożliwiała transport broni i amunicji z Prus do Królestwa. Swoimi działaniami Teodor Cieszkowski przykuł uwagę Rosjan. Zrobił to skutecznie, ponieważ trzy kolumny carskiego wojska zostały wysłane w celu załatwienia problemu Teodora Cieszkowskiego i dowodzonych przez niego powstańców.

Dwie kolumny wojsk carskiej Rosji ruszyły z Częstochowy. Jedną dowodził mjr Leo, drugą ks. Batagrion. Do tego z Olkusza swoją kolumnę wojsk prowadził ks. Szachowski. Do walk doszło w Kuźnicy Masłońskiej. Oddział dowodzony przez mjr Leo natrafił tam na założony przez Teodora Cieszkowskiego obóz powstańczy. 22 marca 1863 roku doszło do walk. Źródła nie są zgodne co do ilości ofiar. Rosyjskie mówią, że zginęło ok. 120 powstańców, kiedy polskie mówią o śmierci 9 powstańców oraz o 8 rannych żołnierzach.. W miejscu starcia powstała zbiorowa mogiła poległych. Długo znajdowała się przy torach kolejowych na linii Łazy-Zawiercie, w okolicach Kuźnicy Masłońskiej i Kazimierówki.

Pierwotnie pomnik położony był na terenie gminy Łazy. Przez ponad 100 lat nikomu nie przeszkadzał. Jednak w latach 70. doszło do znacznej rozbudowy pobliskiego torowiska i w konsekwencji zdecydowano się przenieść mogiłę powstańców. Ekshumacja zwłok ze zbiorowej mogiły i przeniesienie ich w inne miejsce wymagało staranności. Działacze ZBOWiDU z Zawiercia oraz władze administracyjne ustaliły szczegóły przedsięwzięcia. Zdecydowano się przenieść mogiłę o 6 kilometrów dalej. Wybór nowego miejsca nie był losowy. Fugasówka również związana była ze starciem. Wg relacji  kpt. Kazimierza Liwki pochodzącego z Ogrodzieńca (nieżyjącego uczestnika walk),  trzy uczestniczące w walkach osoby zmarły właśnie w Fugasówce. Grób powstańców z 1863 roku powstał przy ulicy Reja, w miejscu znanym także jako “Wydra Zielona”. Znany nam obecnie pomnik powstał w latach późniejszych.

Oddział Teodora Cieszkowskiego poniósł straty, ale zdołał wycofać się w kierunku Siewierza. Później, zapobiegając osaczeniu, powędrował do ówczesnego województwa kaliskiego. 

Gmina Łazy podjęła ważne działania, aby upamiętnić tradycję powstańczą na ziemiach powiatu zawierciańskiego. Śmierć w wyniku postrzału w starciu w okolicach Kuźnicy Masłońskiej, 22 marca 1863 roku, poniósł m.in. kapelan powstańców Bonawentura Mańkowski. Warto nadmienić, że w 2011 roku w kościele Michała Archanioła w Łazach została odsłonięta tablica ku jego czci. To jednak nie wszystko. W tym samym kościele, obok tablicy upamiętniającej poległego księdza stanął w 2013 dębowy krzyż. Fundatorem krzyża został Tadeusz Loster z Gliwic, Starszy Kustosz Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Jego poświęcenie w kościele zbiegło się ze 150 rocznicą powstania styczniowego. 

wideo: Ku Czci i Pamięci Powstańców z 1863 roku, FB